صورت بندی مسئله جهت داری تکنولوژی- احمد شه گلی

دکتر احمد شه گلی عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفتند که ماهیت تکنولوژی امروزه مورد تامل جدی محققان قرار گرفته است. یکی از مباحث مربوط به تکنولوژی، بحث خنثایی یا جهت دار بودن آن است. آیا تکنولوژی جهت‌دار است، یا نه؟ بدین معنا که تکنولوژی، صرف نظر از کاربر دارای لوازم، اقتضائات و فرهنگ ملازم است به گونه ای که هر کجا حضور پیدا کند، اقتضائات خود را به همراه می آورد یا اینکه تکنولوژی ابزاری خنثی و بی‌طرف است و این کاربران تکنولوژی‌اند که جهت خاص ارزشی و فرهنگی به آن تحمیل می کنند؟ در پاسخ به این سوال دو رویکرد کلی وجود دارد: الف) طبق برخی از دیدگاه ها تکنولوژی حامل فرهنگ و ارزش خاصی است و هرجا تکنولوژی حضور پیدا کند، ارزش و فرهنگ خاص خود را دیکته می کند. بنابر اینکه تکنولوژی یک کل به هم پیوسته است، گزینش یک جزء  یا حذف جزء دیگر ممکن نیست. در این دیدگاه تکنولوژی، یک کل «سیستماتیک» است که لوازم غیر قابل انفکاک دارد. ب) عده ای تکنولوژی را صرفاً ابزار می دانند و معتقدند تکنولوژی نسبت به فرهنگ ها و ارزشها خنثی و بی‌طرف است و این استفاده‌کنندگان تکنولوژی‌ هستند که آن را در اهداف خوب یا بد به کار می‌گیرند. در نظریه خنثایی تکنولوژی، هر مصنوع فقط ابزاری است که کاربر، خوبی یا بدی آن مصنوع را تعیین می‌کند. بر اساس دیدگاه برگزیده تکنولوژی بی طرف نیست، بلکه فرهنگ و ارزش خاصی در آن تعبیه شده است. انسان در مصاف با تکنولوژی، وضعیت جدیدی پیدا می کند و اوصاف و اخلاق تازه ای به خود میگیرد که تا قبل از مواجهه با نظام تکنولوژیک فاقد آنها بوده است، از طرفی تکنولوژی دارای ذات نیست، اگر تکنولوژی دارای ذاتی باشد، انسان ها در برابر آن اختیار و اراده ندارند، به طوری که انسان در مصاف با تکنولوژی بی اختیار است. بر این اساس ذات انگاری تکنولوژی به نوعی جبر گرایی منتهی می شود که نسبت تکنولوژی با انسان و نیز شواهد تجربی این موضوع سازگار نیست. تکنولوژی صرفاً ابزار نیست، بلکه دارای ابعاد گوناگون انسانی، طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است. به همین دلیل تکنولوژی یک نظام و سیستم متشکل از علوم و فنون، مبانی، اهداف، روش و کارکرد است. ابعاد جهت دارای تکنولوژی عبارتند از: جهت داری به لحاظ مبادی، جهت داری به لحاظ مبانی، جهت داری به لحاظ کاربرد، جهت داری به لحاظ لوازم و اقتضائات، جهت داری به لحاظ بستر و زمینه، جهت داری به لحاظ شکل گیری کُل مجموعی سیستماتیک، جهت داری به لحاظ اثر تکوینی صنایع، جهت داری به لحاظ آثار و نتایج.

ارتباط ابن رویکرد با حوزه تربیت و یادگیری کار و فناوری

تاثیر این دیدگاه در حوزه تربیت ویادگیری کار و فناوری به این است اگر ما پذیرفتیم تکنولوژی جهت دار است، لازم است جهت منفی و مثبت، سلبی یا ایجابی فناروی را بشناسیم، ‌ سپس آن را در جهت اهداف خود تنظیم کنیم. فناوری در حوزه تربیت و یادگیری و کار لابشرط و خنثی نیست بلکه دارای ابعاد پیدا و پنهان است که با کشف آثار، لازم است نسبت خود به آن تنظیم کنیم. فناوری اوضاع و احوال جدیدی در وضعیت حوزه کاروفناوری به وجود آورده است این امور اعم از سلبی و ایجابی هستند اساسا معقول نیست یک شی با همه گسترده گی و ابعاد آن با پیدا شدن وضع و نسبت جدید، همچنان حالت خنثی داشته باشد. خود آگاهی از آثار و نتایج فناوری در این حوزه ها و در صورت امکان، اصلاح و تنظیم آن مقتضای رویکرد جهت داری فناوری است.

اصل مقاله را از فایل ضمیمه دریافت نمایید.